Mindomo

sortutako ipuina

Euskal ipuina

Mari eta Bizkaiko jauna

Don Diego Lopez Harokoa Bizkaiko Jauna zen XIV. mendean. Ehiztari porrokatua zen eta ahal zuen guztietan ateratzen zen basurde edo beste piztiaren baten bila. Izan ere, garai hartan, horrelako animaliez beteak baitzeuden gure mendiak.

 

Egun batean, pieza on baten atzetik zebilela, emakume bat ikusi zuen haitz baten gainean kantari. Guztiz ahots zoragarria zuen eta Don Diegori haren jabea ezagutzeko gogo bizia egin zitzaion; hala, harengana hurbildu zen.

 

Bere bizi guztian ez zuen horren emakume ederrik ezagutu. Garaia eta dotorea zen, larruazal zuri leunekoa. Haren begi beltz sakonek kontrastasun bizia egiten zuten ia lurreraino iristen zi­tzaion ile urre kolorekoarekin. Urrez bordatutako soineko berde bat zeraman eta kopetan zinta bat, urrezkoa hura ere. Hainbeste- rainoko distira zuen emakume hark, non itsu-itsuan maitemindu baitzen Don Diego.

 

-Nor zara? -galdetu zion.

 

-Anbotoko Dama -erantzun zion hark.

-Zu Anbotoko Dama zarenez eta ni Bizkaiko Jauna, nahi al duzu nirekin ezkondu?

 

Damak onartu zuen, baina gauza bat aginduarazi zion: bere aurrean ez zuela inoiz aitarenik egingo. Mari eta Bizkaiko Jauna ezkondu ziren eta semea eta alaba izan zituzten; Alabari urraka deitu zioten eta semeari Iñigo Gerra jarri zioten izena.

 

Urteak aurrera zihoazen eta denak zoriontsu bizi ziren Diego Lopez Harokoaren gazteluan. Egun batean, Don Diegok basurde handi bat ekarri zuen ehizatik bueltakoan; sukaldariek berehala maneiatu zuten afarirako. Familia osoa mahaian zegoela etxeko bi zakur sartu ziren jangelan eta zaunka hasi janari eske. Bat, zakur alano handi bat zen, oso oldarkorra, eta bestea, urtxakurra, askoz txikiagoa. Don Diegok, barrez, basurde hanka bat bota zien. Bi zakurrek gogor ekin zioten hankari, zeinek zeini kenduko, eta, denen harridurarako, txakur txikiak handia hil egin zuen eta basurde hanka herrestan hartuta alde egin zuen. Don Diegok, ezin izan zuen erre- mediatu, eta aitaren egin zuen, esanez:

 

-Jaungoiko nirea! Nire bizian ez dut horrelakorik ikusi!

 

Une hartantxe bertan, Marik bere alabari eskutik heldu eta biek hegan alde egin zuten leiho batetik. Geroztik ez zen haien berririk izan.

Urteak joan ziren eta, gaztelarren aurkako gerra batean preso hartu zuten Don Diego eta Toledoko gotorleku batera eraman zuten. Iñigo Gerra aholku eske ibili zen bere ahaideen artean, aita askatzeko zer egin; inork ez zekien, ordea, nola askatu aita, harik eta behin agure zahar bizarzuri batek honela esan zion arte:

 

-Iñigo, laguntza behar baduk hoa heure amarengana, hark esango dik zer egin.

 

Iñigo, bada, Anbotora joan zen, eta, haratu zenean, haitz baten gainean ikusi zuen Mari.

 

-Iñigo Gerra, seme -esan zion-, hator niregana, bazekiat zerta- ra hatorren eta; aita espetxetik ñola askatu galdetzera hator.

 

Marik oihu bat egin zuen, eta zaldi zuri eder ongi zelatu bat azaldu zen.

 

-Pardal dik izena -esan zion- To hiretzat. Guduak irabazten lagunduko dik, baina zela ez diok inoiz kendu behar, ezta jan-edanik eman ere. Gaur bertan Toledora eramango hau eta biak ekarriko zaituz- te etxera.

Eta hala, Iñigo zaldi gainera igo eta, konturatu zenerako, aita preso zeukaten gazteluko patioan zegoen. Bilatu zuen, eskutik heldu zion eta zaldia zegoen tokira eraman zuen, eta biak itzuli ziren Bizkaira; inork ezin izan zien ezer egin, biak ikusezin bilakatuak baitziren, bitartean.

 

Orduz geroztik, Bizkaiko Jaunaren etxean hiltzen zituzten behi guztien barrukiak haitz baten gainean uzten zituzten Marirentzat opari. Eta, esaten zutenez, hala egin behar omen zen, bestela gaitz izugarriren bat etorriko omen zen eta, Jaunaren edota etxearen gain. Eta halaxe geratu zen, gertatu ere. Don Diegoren birbiloba batek ez zuen gehiago oparirik egin, eta begi bat galdu zuen ohitura hura ez betetzeagatik.

 

Mongoliako ipuina

Aitona burugogorra.

Behin bazen agure bat, aitona burugogorra deitzen ziotena. Zazpi ardi eta bi zaldi zeuzkan, azken hauetako batek hegan egiten zuena. Zaldi hegalaria etxeko eskuinaldean lotzen zuen, eta ezkerraldean bestea. Agureak zera desiratzen zuen, bere ardi marroiak arkume zuri bat erditzea.

Egun batean aiton burugogorraren nahia bete egin zen, ardi marroiak arkume zuri bat izan baitzuen. Agureak, pozez gainezka, mendiko larrera eraman zuen jaio berria. Zelai batean utzita, ardiak biltzera abiatu zen. Hori bukatutakoan, arkumea utzi zuen tokira heldu zen, eta beleek arkumeari begiak jan zizkiotela ikusi zuen. Biziki haserretuta, zaldi hegalariaren gainean beleei jarraitu egin zien. Harrapatu zituenean, mokoa kendu egin zien biei, bai eta horien ordez beste egurrezko batzuk jarri ere.

Bere beleei egindakoa jakin zuenean, Zeruko Erregea ere haserretu zen, eta bi otso bidali zituen, zaldi hegalaria jan zezaten. Aiton burugogorra, ordea, zaldi hegalariaren gainean zeruan zebilen eta erregearen asmoen berri izan zuen. Orduan zaldi hegalaria lotzen zuen tokia beste zaldiarenarekin aldatu zuen, eta horixe jan zuten otsoek gerturatu zirenean. Baina agureak otsoei jarraitu egin zien, harrapatu eta larrua kendu, eta bien larruak beren muturretan jarri zizkien.

Erregeak orduan bere bi tximuak bidali zituen, aiton burugogorrari min egiteko aginduz. Tximuak hurbildu zitzaizkionean, agurea sukaldean ari zen lapikoan egosten. Bi piztiek etxearen oihalezko horma urratzen hasi ziren, eta egindako urraduretatik azaldu zirenean, agureak ura bota zien aurpegira.

Haserre bizian, Zeruko Erregeak bere bi herensugeak bidali zituen, aiton burugogorrari su eman eta kiskaltzeko asmotan. Agureak jakin zuenean, bere antzeko txorimalo bat egin zuen, ardiak zituen tokian kokatu, eta alde egin zuen handik. Herensugeek panpina erre egin zuten, baita larre-toki osoa ere. Gero agureak, zaldi hegalariarekin, haien atzetik jarraitu eta buztanak moztu zizkien bi herensugeei.

Zeruko Erregeak, aitona burugogorra epaitzeko eta lepoa mozteko asmoz, dei egin zion bere presentziara joan zedin. Agureak agindua bete zuenean, Erregeak galde egin zion:
- Zergatik kendu zenizkien mokoak beleei eta egurrezkoak jarri?
Aitona burugogorrak erantzun zion arkume zuriaren desira gauzatu zenean, beleek begiak jan zizkiotela, eta horrexegatik aldatu ziela mokoa.

Orduan Erregeak esan zion:
- Arrazoi duzu, baina zergatik kendu zenien larrua nire bi otsoei, eta gero muturrean jarri gainera?
- Zertarako bidali zenituen zerorrek otsoak, nire zaldi hegalaria jateko, ala bestea?
Hegan egiten ez zuen zaldia hiltzeko aitortu zion erregeak, eta agureak erantzun zion:
- Bada, hegan egiten ez zuena jan zuten; horrexegatik kendu nien larrua.

Erregeak arrazoia eman zion berriro aitona burugogorrari, eta segitu zuen:
- Baina zergatik erre zenien aurpegia nire tximuei?
- Zertara bidali zenituen tximuok, niri min egitearren ala nire etxea urratzera?
- Zuri min egitearren, jakina – erantzun zion.
- Bada, hori egin ordez nire etxea hondatu zuten; horrexegatik erre nien aurpegia.

Erregeak onartu egin zuen aitona burugogorraren argudioa, baina segitu zuen:
- Zergatik moztu zenien buztana nire herensugeei?
- Zer agindu zenien zerorrek, ni erretzea ala nire ardien larre-tokia erretzea?
- Zu erretzea jakina.
Eta agureak azaldu zion orduan ez zutela bera kiskali, bere ardien larre-tokia baizik.
Azkenik erregeak amore egin, eta errugabe utzi zuen. Aurrerantzean, aitona burugogorra zoriontsu bizi izan zen, bere zazpi ardi eta zaldi hegalariarekin.

Honduraseko ipuina

Jaguar jauna, Idi jauna eta Untxi jauna.

Bazen behin oihanean bizi zen jaguar bat. Egun batean, oihanetik janari bila zebilela haize izugarria altxatu zen.

Haizearengatik zuhaitz guztiak mugitzen ari ziren. Bat-batean, zuhaitz bat jaguarraren gainera erori zen. Jaguarra zuhaitzaren azpian harrapatuta gelditu zen. Jaguarra zuhaitz azpitik ateratzen saiatu zen, baina ez zuen lortu. Halako batean, idi bat pasa zen handik:

-Idi jauna, idi jauna!

Idia gelditu egin zen eta jaguarrari begira geratu zen.

-Zer gertatzen zaizu? Arazoren bat al duzu?

-Bai… haizearengatik zuhaitz honen azpian harrapatua gelditu naiz eta ezin dut atera. Lagunduko al didazu?

-Baina… ez naiz zutaz fidatzen. Beste batzuetan ni jaten saiatu zara. Beldurra daukat… aske uzten bazaitut jan egingo nauzu.

-Ona izango naiz. Askatzen banauzu lagunak izango gara eta babestu egingo zaitut. Ez dizut inoiz minik egingo, zin dagizut.

Idi jauna oso txintxoa eta bihotz onekoa zen eta jaguarrak esandako guztia sinistu zuen. Jaguar jaunaren gainean zegoen zuhaitza kendu zuen eta aske gelditu zen. Orduan, zuhaitzaren azpian zein gaizki pasa zuen eta idiari emandako hitza ahaztu egin zitzaizkion jaguarrari.

Bitan pentsatu gabe, jaguarra idiaren gainera bota zen hau jateko asmoz.

-Hau ez dago ondo, tratu bat egin genuen- esan zuen idiak.

-Tratua ni zuhaitz azpian nengoenean egin genuen , baina orain aske nago eta gose handia daukat.

Biak eztabaidan zeuden untxi jauna iritsi zenean.

-Zer gertatzen da hemen?

Idi jauna eta jaguar jauna biak batera gertatutakoa kontatzen hasi ziren.

Idi jaunak kontatu zion lehenengo gertatutakoa. Ondoren Jaguar jaunak kontatu zion. Untxi jauna oso azkarra zen eta berehala jabetu zen gertatutakoaz. Erabat harrituta esan zuen:

Idi jaunak Jaguar jaunaren gainean zuhaitza jarri zuen eta jaguarra zuhaitz azpian harrapatuta gelditu

zen.

Eta horrela izan zen Untxi jaunak, Idi jaunaren bizitza salbatu zuen modua.

-Nahi baduzue, zuen arazoa konpontzen saiatuko naiz, baina banaka eta modu onean kontatu behar didazue gertatutakoa.

-Ez dut ulertzen, oso zaila egiten zait gertatutakoa irudikatzea. Gertatutakoa antzezten badidazue, hobeto ulertu ahal izango dut, eta erabaki hobeago bat hartu ahal izango dut.

-Ondo da- esan zuten Idi jaunak eta Jaguar jaunak.

-Korri idi jauna, aske zaude! Hau da nik hartu dudan erabakia: jaguar jauna zuhaitz azpian gelditzea esker txarrekoa izateagatik.

Txinako ipuina

Lau dragoi

Orain dela urte asko, lau dragoi bizi ziren: Dragoi luzea, Dragoi horia, Dragoi beltza eta Perlin izeneko dragoia.

Egun batean, itsasotik zeruraino joan ziren hegan eta hodeien artetik jolasten ibili ziren. Baina bat-batean Perlin gelditu egin zen eta lurrerantz begiratzen hasi zen. Beste dragoiak ere, berantz begiratu zuten. Pertsona pila bat ikusi zituzten eta denak argal-argalak zeuden. Lurra lehor lehorra zegoen. Aspaldian ez zuen euririk egin. Jendea goraka begiratzen zuen eta jainkoei euria egiteko eskatzen zuten.

-Begiratu, hor azpira, jendea goseturik dago eta oso ahulak daudela dirudi. Euririk egiten ez badu, hil egingo dira- esan zuen dragoi horiak.

-Ideia bat bururatu zait: goazen Jade enperadorearengana euria eskatzea – erantzun zuen dragoia luzeak.

Lau dragoiak hegan Jade enperadorearengana joan ziren. Jade enperadorea lurreko eta zeruko agintaria zen. Baina enperadoreari ez zitzaion dragoien bisita gehiegi gustatu.

-Nola ausartu zarete hona etortzen. Oso lanpetuta nago! Joan zaitezte zuen itsasora!      

-Baratza guztiak lehorrak daude eta jendea gosez hiltzen daude. Mesedez, bidali iezaiezu ura! _ esan zuen dragoi beltzak.

-Ongi da, bihar goizean ura bidaliko diet. Orain joan zaitezte lasai itsasora.

-Eskerrik asko Jade jauna! – esan zuten lau dragoiek.

Hamar egun pasa ondoren, dragoiak zerutik paseatzen ari zirela lurrera begiratu zuten. Ezin zuten sinistu ikusten ari zirena: ez zen euri tanta bat ere erori eta jendea belarra eta harriak ari ziren jaten!

Dragoiak konturatu ziren Jade enperadoreak ez zuela ezer egin, bakarrik beregan pentsatzen zuela. Arazoa beraiek konpondu beharko zutela pentsatu zuten.

-Itsasoa urez beteta dago, zer iruditzen zaizue ura xurgatzen badugu eta ondoren lurrera botatzen badugu?-proposatu zuen dragoi luzeak.

Dragoi guztiak ados zeuden eta itsasora jaitsi ziren. Tripa guztiak urez beteak zituztenean herri haietara botatzen hasi ziren. Horrela behin eta berriz. Jendea pozez zoraturik zegoen:

-Euria ari du! Euria ari du!

Bat batean errekak eta ibaiak sortu ziren.

Momentu horretan Jade enperadorea haserre bizian jarri zen:

-Nola ausartu zarete nire baimenik gabe euria sortzea? Azken aldia izango da nire aginduak betetzen ez dituzuela!

Jade enperadoreak mendiko jainkoaren laguntzarekin dragoi bakoitzaren gainean mendi bat jarri zien. Dragoaik ezin izan zuten handik aurrera hortik mugitu. Baina egindakoaz oso harro zeuden, pertsona askori lagundu baitzien. Eta besteei laguntzeagatik Txinako lau ibai garrntzitsuenetan bilakatu ziren, horrela Txina guztia ureztatuko zuten.

Ibai horiek dira: Heilongjian (dragoi beltza), HuanHe (dragoi horia), Changjiang (dragoi luzea) eta Xi Jiang (Perlin).